Sen onu tanıyorsun lakin (aslında) o seni tanımıyor! | 2025’in sözcüğü “parasosyal”

TEK TARAFLI BİR YAKINLIK HİSSİ

Parasosyal bağ en kolay tarifiyle; medya karakterleri, ünlüler yahut içerik üreticileriyle kurduğumuz (aslında tek taraflı olan ancak kişinin güya iki taraflıymış üzere hissettiği) duygusal bağdır. Sevdiğiniz bir dizi karakterinin başına makus bir şey geldiğinde nitekim üzülmeniz, bir YouTuber’ın görüntülerini izlerken onunla sohbet ediyormuş üzere hissetmeniz, ChatGPT’ye hayatınızdaki problemleri danışıp oradan fikir almanız yahut favori podcast sunucunuzun hayatındaki gelişmeleri yakın bir arkadaşınızınki üzere takip etmeniz… İşte bunların hepsi parasosyal münasebet örnekleridir.

DİJİTAL ÇAĞIN KAÇINILMAZ GERÇEĞİ

Sosyal medya ve dijital platformların hayatımızın merkezine yerleşmesiyle birlikte, parasosyal bağlantılar artık yalnızca televizyon yıldızlarıyla sonlu değil. Instagram’da takip ettiğiniz influencer’lar, TikTok’ta karşınıza çıkan içerik üreticileri, hatta yapay zekâ sohbet robotları bile parasosyal bağlar kurduğumuz “varlıklar” haline geldi. Aslında bu yeni bir şey değil; roman kahramanları, sinema ve dizilerdeki karakterler, onların başına gelenlerle üzülüp sevinmemiz bu tıp alakanın öteden beri olan örnekleri. Bilhassa çocukluk devrinde oyuncaklarla kurulan ilgiler, cansız objelere de canlıymış üzere davranmak, hayali arkadaşlar da parasosyal bağların çocukluktaki örnekleri sayılabilir.

Bu durumun ruhsal açıdan farklı yanı, beynimizin bu çeşit münasebetleri gerçek bireylerle kurulan toplumsal bağlardan ayırt etmekte zorlanması. Evrimsel olarak yüz yüze bağlantıya programlanmış beynimiz, ekranda gördüğü samimi yüzlere ve sıcak seslere gerçek bir arkadaşmış üzere reaksiyon veriyor.

İYİ Mİ, MAKUS MÜ?

Parasosyal münasebetlerin büsbütün ziyanlı olduğunu düşünmek yanılgı olur. Araştırmalar, bu ilgilerin bilhassa yalnızlık hisseden beşerler için bir cins duygusal takviye sağlayabildiğini gösteriyor. Sevdiğiniz bir podcast’i dinlemek, şiddetli bir günün akabinde rahatlama hissi verebilir. Rol model olarak gördüğünüz birinin muvaffakiyet kıssası sizi motive edebilir.

Ancak dikkat edilmesi gereken noktalar da var:

Gerçek münasebetlerin yerini almamalı: Parasosyal bağlar, yüz yüze bağlantıların zenginliğini ve karşılıklılığını sağlayamaz. Yalnızca ekran gerisindeki “arkadaşlarla” yetinmek, gerçek toplumsal maharetlerin körelmesine yol açabilir.

Gerçeklik algısını bozmamalı: Toplumsal medyada gördüğümüz hayatların çoğunlukla filtrelenmiş, düzenlenmiş versiyonlar olduğunu unutmamak gerekir. Bu “mükemmel” hayatlarla daima kendimizi kıyaslamak, yetersizlik hislerine yol açabilir.

Mali sömürüye dikkat: Parasosyal bağların gücünün farkında olan pazarlama dünyası, bu hisleri eser satmak için kullanabiliyor. “Arkadaşınız” üzere hissettiğiniz birinin önerdiği her eseri almanız gerektiği yanılgısına düşmemek değerli.

SAĞLIKLI BİR İSTİKRAR KURMANIN YOLLARI

Parasosyal bağlar çağdaş ömrün kaçınılmaz bir kesimi. Değerli olan, tüm ilgileri olduğu üzere bu münasebetleri de sağlıklı bir halde yönetmek. Bunun için:

– Farkındalık geliştirin: Bu alakaların tek taraflı olduğunun, karşı tarafın size karşılık vermekle bir arada direkt size karşı rastgele bir duygusu yahut bağlılığı olmadığının şuurunda olun.

– Gerçek irtibatlara yatırım yapın: Aileniz ve arkadaşlarınızla mümkün olduğunca kaliteli vakit geçirmeye çalışın.

– Çeşitlilik sağlayın: Sanal dijital dünyada tek bir kişi yahut içerik çeşidine çok bağlanmaktan kaçının, değerli olan sizin merak ettiğiniz ilgi duyduğunuz mevzu olsun, o mevzuya dönük farklı kaynaklardan yararlanın.

– Orta verin: Muhakkak belirli bir müddet sanal dijital ortamdan uzak duruğunuz saatler olsun “dijital detoks” periyotları belirleyin ve uygulayın.

SONUÇ

Parasosyal bağlantılar ne büsbütün uygun ne de büsbütün berbattır; bu münasebetler yalnızca dijital çağın yeni gerçeğidir. Cambridge Sözlüğü’nün bu kelimeyi yılın sözcüğü seçmesi, toplum olarak bu kavramı anlamaya ve onunla sağlıklı bir biçimde yaşamaya olan gereksinimimizi gösteriyor.

Belki de yapabileceğimiz en düzgün şey, bir yandan gerektiği kadar ekrandaki “arkadaşlarımızdan” keyif almaya devam ederken, bir yandan da gerçek hayattaki bağlarımızı da güçlü tutmayı unutmamaktır. Sonuçta, yapay zekâ sohbet robotunun ya da bir YouTuber’ın size sarılması, başınız külfete girdiğinde yanınıza gelmesi mümkün değil lakin gerçek dostlarınız bunu yapabilir. Aslında bazen muhtaçlığımız olan tam da budur: Karşılıklı, samimi ve gerçek bir insan dokunuşu…