Ankara’da gençler neden tabelalara asılıyor?

Başkent Ankara’da Kennedy Caddesi’ndeki “sıradan” bir Kızılay taraf tabelasına birkaç gencin asılarak fotoğraf çektirmesiyle başlayan, sonrasında tabela çalındığından yenisinin asılması ve akabinde tabelanın ardına barfiks demiri eklenmesiyle sonuçlanan olaylar dizisi farklı bir toplumsal fenomene dönüştü. Gün uzunluğu pek çok insan oraya gelerek fotoğraf çektirmeye başladı. Birçok kişi bu durumu saçma, anlamsız, absürt üzere değişik olumsuz sıfatlarla niteledi. Pekala bu tam olarak ne? Yalnızca kolay bir cümbüş mi, yoksa çok daha fazlası mı? Buna karar vermeden evvel, insanları bir istikamet tabelasına asılmaya ve fotoğraf çektirmeye iten ne olabilir buna yakından bakmaya çalışalım.

BENLİK SUNUMU VE DİJİTAL KİMLİK İNŞASI

Shakespeare’in “Bütün dünya bir sahnedir ve bayanlarla erkekler yalnızca oyuncular” kelamı, bugün toplumsal medya çağında orijinal bir mana kazanıyor. “En Ankara fotoğrafım” etiketiyle paylaşılan bu fotoğraflar, güya bireylerin dijital sahnedeki performanslarının bir modülü. Tabelaya asılarak çekilen bu fotoğraflar, gençlerin “eğlenceli”, “cesur”, “yenilikçi” ve bir yandan da “yerel Ankara kimliğine bağlı” bir benlik sunumu oluşturma ve sunma uğraşı tahminen de. Andy Warhol’un ünlü kehanetinin gerçek olduğu bir periyodu yaşıyoruz:

‘’GELECEKTE HERKES 15 DAKİKALIĞINA MEŞHUR OLACAK”

Sosyal medya, bu 15 dakikayı artık herkes için erişilebilir kıldı. Bir tabelaya asılarak viral olan gençler, Warhol’un öngördüğü o kısa müddetli şöhreti yakalıyor. Fakat yeni nesil için sorun yalnızca meşhur olmak değil; farklı bir şeyler yapmak, bir topluluğa ilişkin olmak ve kimliklerini özgün bir halde tabir etmek.

BANDURA VE TOPLUMSAL ÖĞRENME: MÜŞAHEDE YOLUYLA DAVRANIŞ

Albert Bandura’nın Toplumsal Öğrenme Kuramı, bu fenomenin yayılmasını açıklayan en güçlü kuramsal çerçevelerden biri. Bandura’ya nazaran beşerler; yalnızca direkt yaşantıyla değil, daha çok diğerlerini gözlemleyerek öğrenirler. Toplumsal medyada birinci fotoğrafları paylaşanların beğeni ve etkileşim almasıyla “model alma” süreci tetiklenmiş olabilir.

Bu Bandura’nın tanımladığı dört basamaklı öğrenme sürecine benziyor:

Dikkat (viral olan fotoğrafları görme, fark etme), hatırda tutma (tabelaya asılma pozunun akılda kalması), tekrar üretme (tabelaya gidip tıpkı pozu verme) ve motivasyon (beğeni ve toplumsal onay beklentisi). Bilhassa motivasyon etabında, toplumsal medyanın anında geri bildirimle ödüllendirme düzeneği ile davranışın pekiştirilmesi bu tıp bir davranışın tekrarlanmasında rol oynar.

SIRADAN OBJENİN SIRADAN YAPITA DÖNÜŞMESİ

Marcel Duchamp’ın sıradan objeleri sanat yapıtına dönüştürmesiyle başlayan süreç, bugün toplumsal medya ile yeni bir boyut kazandı. Sıradan bir istikamet tabelası, gençlerin müdahalesiyle adeta bir halk sanatı yapıtına, birtakım Avrupa kentlerinde gördüğümüz bir cins etkileşimli bir entsel heykele dönüştü. Yeni jenerasyon, etrafındaki sıradan objeleri bir tabir aracına çevirmekte daha bahadır. Sıradan bir sokak tabelası artık yalnızca istikamet gösteren bir işaret değil; kimlik tabirinin, mizahın ve toplu yaratıcılığın bir aracı. Bu gençler, kentin bilgili ögelerini yine manalandırarak, kentsel alanı kendi oyun ve şov alanlarına dönüştürüyorlar.

SOSYAL BULAŞMA VE FOMO

Tek açıklama bu değil alışılmış ki. Tabelaya asılma akımının süratle yayılması, “sosyal bulaşma” kavramıyla da ilgili. Beşerler, bilhassa belirsizlik durumlarında, oburlarının davranışlarını örnek alırlar. FOMO (Fear of Missing Out – Kaçırma Korkusu) fenomeni, gençleri harekete geçiren bir öbür kıymetli bir motivasyon kaynağıdır. Herkesin yaşadığı bir tecrübenin dışında kalmak, toplumsal izolasyon korkusunu tetikler ve herkes “aynı” şeyi yapmaya başlar.

MEKANSAL AİDİYET VE YENİ NESLİN KİMLİK ARAYIŞI

“En Ankara fotoğrafım” etiketi de rastlantısal değil. Bu tabela, bir istikamet göstergesi olmanın ötesinde, Ankaralılık kimliğinin ve “Ankara”da olmanın sembolik bir göstergesi haline geldi. Yeni nesil gençler, dijital göçebe olarak tanımlansalar da paradoksal bir halde bir yandan da aslında lokal kimliklerine, kentlerine, mahallerine daha fazla tutunuyorlar. Kentsel semboller üzerinden kimlik sözü, onların hem global hem mahallî olma uğraşının bir yansıması. Bu gençler için aidiyet, büyüklerinin anladığı üzere sabit ve bilgili değil; her fotoğraf, hem Ankaralılığı tekrar tanımlıyor hem de bu kimliği dijital dünyada görünür kılıyor.

KURUMSAL ESNEKLİK VE YARATICI ÇÖZÜM

Yetkililerin evvel tabelayı yenilemesi, akabinde barfiks demiri eklemesi ise aslında bu kural dışılığı frenleyen, otoritenin halk kültürüyle uzlaşmasının enteresan bir örneği. Bu yaklaşım, yasaklama yerine davranışı inançlı bir formda kanalize etmeyi tercih eden pragmatik bir tahlil. Eklenen barfiks demirinin de sahiplenilerek artık ona asılınması, aslında yeniden Bandura’nın “karşılıklı belirleyicilik” kavramını örnekliyor:

Çevre davranışı tesirler, davranış çevreyi değiştirir ve bu döngü devam eder. Gençlerin aksiyonu kentsel mobilyayı değiştirdi; değişen mobilya da inançlı bir etkileşim alanı yarattı.

DİJİTAL ÇAĞIN GETİRDİKLERİ VE 15 DAKİKALIK ŞÖHRET

Artık sorun yalnızca 15 dakikalığına meşhur olmak değil; o 15 dakikayı nasıl özgün, üretken ve manalı kılacağını bilmek. Bu ritüeller, klâsik toplumsallaşma biçimlerinin yerini alarak, gençlerin kimlik arayışlarına yeni karşılıklar veriyor. Yani toplumsal medya yalnızca bilgi aktarmaz, birebir vakitte davranış modelleri sunar ve toplumsal kabulleri şekillendirir diyebiliriz.

SONUÇ: ÇAĞDAŞ MANA ARAYIŞI

Bu olaydan çıkarılacak sonuç açık: İnsan davranışı, ne kadar saçma görünürse görünsün ardında anlaşılabilir ruhsal motivasyonlar barındırır. Bir tabelaya asılmak, yeni neslin yaratıcılığını, aidiyet arayışını ve kimlik sözünü yansıtan güçlü bir sembol.

Dikkatle ve açıklıkla bakınca Shakespeare’in tiyatro metaforu, Warhol’ un şöhret kehaneti ve Bandura’nın toplumsal öğrenme kuramının bu olayda buluştuğunu görebiliyoruz. Sıradan bir istikamet tabelası, gençlerin dokunuşuyla lokal kültürel bir ikona dönüşüyor. Yetkililerin bulduğu yaratıcı tahlil ise kurumların yeni jenerasyonun yaratıcı gücünü anladığında ve ona alan açtığında neler olabileceğinin hoş bir örneği. Tahminen de 21. yüzyılda kentlerimizi yaşanabilir kılan, işte bu çeşit bizatihi, yaratıcı ve iştirakçi aksiyonlar olacak.