C-130 havada neden dağıldı? Düşüş anına dair dikkat çeken ayrıntı: ‘3 saniyelik bir olay’

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 11 Kasım 2025 günü Azerbaycan’dan kalkan C-130E Hercules model askeri nakliye uçağı Gürcistan hava alanına girdikten kısa müddet sonra radarda kayboldu. Uçağın Tiflis’in 100 kilometre doğusunda düştüğü doğrulandıktan sonra 20 askerimizin şehit olduğu da açıklandı. 3 ülkeden yetkililer süratle enkaz alanındaki değerlendirmelere başladı fakat uçak havada parçalandığı için kesimler epeyce geniş bir alana yayılmıştı. C-130’un parçalandıktan sonra kaydedilen imajlarında dikkat çeken ayrıntılar vardı. Spiraller çizerek düşen kanat ve kokpit kesimlerinden daha evvel uçaktan ayrıldığı tespit edilen kuyruk, enkazdan uzakta bulunmuştu. 27 dakika havada kalan uçak, ne olmuştu da kesimlere ayrılarak düşmüştü? Kara kutu, kokpit ses kayıt aygıtı ve uçuş data kayıt aygıtıyla çözülmesi beklenen şifreler, uçağın modüllerinin yapboz üzere tekrar birleştirilerek incelenmesiyle de pek çok sorunun karşılığını verecekti. Her ne kadar uçak kazalarının nedenlerini açıklamak uzun vakit alsa da ortaya çıkan birinci datalardan hareketle konuşulması gereken ihtimalleri Havacılık Editörü Tolga Özbek tüm ayrıntılarıyla Milliyet.com.tr’ye anlattı.

70 YILDIR ÜRETİLİYOR: 57 YAŞINDAKİ UÇAĞIN SON 15 YILI TÜRKİYE’DE

Gürcistan hudutlarına düşen Türk C-130’una ait pek çok ayrıntı paylaşılıyor. Burada birinci dikkat çeken ayrıntı ise uçağın yaşı. 57 yaşındaki 4 motorlu nakliye uçağı 2010 yılında, 15 yıl evvel Türk filosuna katılmıştı. Suudi Arabistan Kraliyet Hava Kuvvetleri’nde misyon yaptıktan Türkiye’de de sıklıkla kullanılan C-130’a ait kelamlarının başında, “Havacılığın temelinde eski uçak değil, bakımsız uçak vardır” hatırlatmasını yapan Tolga Özbek, kazada kaybedilen C-130’un ağır olarak kullanılan askeri nakliye uçağı olduğunu hatırlattı. 1968 model bu uçak, her ne vakit vakitle o dönemki modüllerinin yenilenmesiyle ‘gençleşmiş’ de olsa gövdesi değişmemişti. Peki o günden bugüne uçak ne üzere süreçlerden geçmişti? Tolga Özbek şöyle anlattı:

‘3 SANİYELİK BİR OLAY, ÖNCELİK UÇAĞI KONTROL’

C-130’un düşüşüne ait görüntülerde dikkat çeken ayrıntı, uçağın 3 büyük kesime ayrılmış olmasıydı. Kuyruk, kanat ve kokpit kısmı 7 bin metreden aşağı başka ayrı düşmüştü. Peki bu türlü bir parçalanmanın gerisinde hangi ihtimaller olabilir? C-130’ların evvelki kazalarına bakıldığında dikkat çeken noktalar vardı. 2017’de yaşanan kazada uçağın pervanelerinden kopan kesimler kuyruk ve gövde hasarına neden olmuş ve 11 Kasım’dakine misal halde uçak havada kesimlere ayrılmıştı. Peki Türk C-130’unda yaşanan da buna benzeri bir sorun olabilir mi? Bu durumu, “Aklıma gelen misal olaylardan biri olağan ki bu olay, birebiri olacak diye bir durum yok. Rapor sonrasında ortaya çıkacaktır. 2017’deki olayda pervane sistemiyle ilgili bir çatlak tespit edilmişti uçakta. Çatlak tespit edildikten sonra bunun giderilmesi hedefiyle bir süreç yapılıyor. Fakat yapılan süreç kâfi değil. Burada yanlış bakım prosedürü uygulanmış. Sonuçta koca bir C-130, azamî kalkış yükü 70 ton. Bu 70 ton nereden baksanız 30 tona yakın da yük taşıyor. Devasa bir uçak, 4 adet çok büyük motoru var. O motorlar dakikada binlerce bölümle pervaneyi çeviriyor. Bizim uçağımızın düşüş imgelerine baktığımızda, kanat düşerken 2 numaralı motorun pervanelerinin yerinde olmadığını görüyoruz. Burada bir kopma oldu mu? Binlerce bölüm dönen bir modülün hızı var. Fırlayarak kabine çarpması çok da şaşırılmaması gereken bir şey. Bu çok önemli bir hasar oluşturabilir” diye açıklayan Tolga Özbek kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Büyük uçaklar 3 ana kesimden üretilir. Ön taraf kokpit, orta gövde ve kanatlar, bir de kuyruk kısmı. Yani üç parçayı lego üzere birbirine bağladığınızı düşünün. Elinizden düşürdüğünüz vakit yüksek ihtimalle 3 modüle ayrılacak gövde. Burada da planlanandan çok daha fazla bir yük bindiği vakit havada üç kesime ayrılması, 2017’deki kazada olduğu üzere mümkün bir şey. 2017’deki kazada motorun bir ‘pal’i kopuyor. Pal dediğimiz kısım, 4 farklı modülde oluşuyor C-130E modellerinde. Bu parçayı İngiltere’den alınacak o J modellerinde 8’e çıkıyor. O modül kopuyor. Gövdeyi hasarlıyor. Hasarladıktan sonra uçağın üç numaralı motorunun tüm pervanesi kopuyor Amerika’daki kazada. Uçağın yatay stabilizesine, uçağın kuyruğuna çarpıyor. Onu koparıyor. Bu noktadan sonra uçağın sağa sola yahut üst aşağı hareketini sağlayan kuyruk kopmuş oluyor. Pilot da bu halde kumanda edemez uçağı. Bundan sonra da uçak, aslında bir yapısal bir dağılmaya geçiyor.”

Uçuş boyunca C-130’un sürat ve irtifa bilgileri

C-130’UN KAYBININ ŞİFRELERİ: GÖVDE HASARI VERECEK İHTİMALLER NELER?

Azerbaycan’dan dönen F-16 uçaklarına ilişkin gereçler taşıdığına dair bilgiler olan C-130, bu gereçlerin infilakı sonucu ağır hasar almış ve parçalanmış olabilir miydi? Kaza durumunda pilotlar paraşütle atlayamaz mıydı? Çok merak edilen bu soruların karşılıkları fizik bilimindeydi. Azot tüplerinin patlaması durumu bilhassa uçak kabin basıncının düştüğü ya da yüksek dağlarda kusurlu tüp ya da kap kullanıldığı durumlarda yaşanır. Uçak basınçla ilgili bir sorun yaşadıysa bu ihtimal düşünülebilirdi. Peki ancak mürettebat ve yolcular paraşütle kurtulamaz mıydı? Uçağın kendisi üzere, içindeki her şey ve herkes de muhakkak kuvvetlerle karşı karşıya kalır. Bunların en değerlilerinden biri G kuvvetidir. G kuvveti ise şiddetine nazaran parmaklarınızı kıpırdatmanızı bile imkânsız hale getirebilecek kadar güçlü olabilir. Tolga Özbek, uçağın gövdesine hasar verebilecek bir infilak olup olmayacağını ve paraşütle atmanın neredeyse imkânsız olduğunu açıklayarak kelamlarını noktaladı: