Japonya için tarihi fırsat! Birinci bayan başbakan sumo ringine adım atabilecek mi?

Derleyen: Metin Aktaşoğlu / Milliyet.com.tr – Japonya’nın ulusal sporu sumo, yüzyıllardır süren ritüelleri ve katı kurallarıyla birçok Japon için sırf bir spor değil, neredeyse kutsal bir gelenek. Bu geleneğin en merkezinde ise sumo ringi yani dohyo var. Kutsal bir çember sayılan dohyo’ya yüzyıllardır sadece erkekler çıkabiliyor. Ancak 21 Ekim’de Japonya tarihinde birinci sefer bir bayan başbakan vazifeye başladı: Sanae Takaichi. Ve onun gelişi, ülkede yıllardır görmezden gelinen bir soruyu anında manşetlere taşıdı: Sanae Takaichi dohyo’ya çıkabilecek mi? Japon basını burada sumonun iki geleneğinin karşı karşıya geldiğini belirtiyor.

Japon basınına nazaran, Takaichi’nin başbakanlığı iki güçlü geleneği karşı karşıya getiriyor. Zira sumonun en üst seviye tertibi olan honbasho ya da Grand Sumo Tournament yılda altı defa, dört farklı kentte düzenleniyor ve 1958’den beri değişmeyen bir ritüelle sürüyor. Her turnuvada rikishi ismi verilen sumo güreşçileri 15 gün boyunca her gün birer maç yapıyor ve en çok galibiyeti alan sportmen turnuvanın galibi oluyor. Şampiyon ise mükafatını, klâsik olarak, dohyo’nun (sumo güreşi karşılaşmalarının yapıldığı alan) tam ortasında Japonya başbakanının elinden alıyor. İşte tam da burada düğüm başlıyor: Dohyo’ya bayanların adım atması yasak. Bu da hem Japon toplumunun çağdaşlaşma talepleri hem de sumonun esaslı ritüelleri açısından büyük bir çatışmayı gündeme taşıyor. Yeni devirde ödül merasiminin nasıl yapılacağı, geleneğin mi yoksa çağdaş protokolün mü ağır basacağı ülke gündeminin en sıcak tartışma başlıklarından biri haline gelmiş durumda. 

ÖNCEKİ BAŞBAKANLAR KUPAYI DOHYO‘DA VERDİ

The Japan Times bahse ait haberinde mükafatın vakit zaman vekaleten başbakan yardımıcısı üzere üst seviye bir yetkili tarafından da verildiğini hatırlattı. Lakin bununla birlikte Ryutaro Hashimoto, Junichiro Koizumi, Yukio Hatoyama, Shinzo Abe ve bir evvelki başbakan Shigeru Ishiba’nın vazife müddetlerinde şahsen mükafatı takdim ettiklerinin de altı çizildi.

Donald Trump da 2019’daki Japonya ziyaretinde bir sumo karşılaşmasını yerinde takip etmiş ve kendisi ismine tasarlanan ve Emperor’s Cup’a epeyce benzeyen bir kupayı, kazanan rikishi’ye takdim etmişti. Japonya Hükumet Sözcüsü ve Japon Kabinesi Baş Sekreteri Minoru Kihara’ya düzenlenen bir basın toplantısında bu husus soruldu. Honbasho’da (büyük turnuva) başbakanın yer alıp almayacağı sorusuna, Kihara’nın cevabı şöyle oldu:

Profesyonel sumo ringi dohyo, yazılı olmayan kurallarla yüzyıllardır süregelen inanç ve gelenekler gereği bayanlara ve kızlara kapalı. The Japan Times bahse bahis kurallara da değindiği makalesinde direkt bir biçimde “Nyonin kinsei (kadınların dışlanması) olarak bilinen bu uygulama, Şintoizm‘deki kegare (kirlilik) anlayışına, bilhassa de mevt, doğum yahut adet kanamasından kaynaklanan kanın kutsal olanı kirletebileceği fikrine dayanır” tabirlerini kullandı. Japonya’nın en yaygın kullanılan ve sözlüklerin derlendiği platform olan Kotobank’ta, Nyonin kinsei  “Kadınların dini eğitim alanlarına yahut kutsal yerlere girmesini yasaklayan gelenek. Hiei Dağı ve Koya Dağı’nda da uygulanıyordu fakat 1872’de bayanların buralara girişine müsaade veren bir hükümet kararnamesi sonrası büyük ölçüde kaldırıldı” diye tanımlandı. 

Aynı fikrin, büsbütün erkeklerden oluşan Japonya Sumo Birliği’nin (JSA) duruşunun temelini de oluşturduğu söz edildi. Derneğin bahse ait cevabı, “Sumonun klasik kültürünü muhafazaya ve aktarmaya kararlıyız” formundaydı.

‘TARİHİ BİR FIRSAT’

Japonya’da basın Takaichi’nin kritik bir karar kademesinde kalabileceğini vurguluyor. Dohyo’ya adım atması, gelenekle değişimi uzlaştırma çabası ismine kıymetli bir fırsat olarak değerlendirildi. O adımı atmamak ise yalnızca profesyonel sumodaki cinsiyet tabusuyla değil, tıpkı vakitte Japonya’nın yazılı olmayan kurallarına sessizce katlanmak manasına gelebilir.

Başbakan Takaichi’nin önüne birinci fırsat, 23 Kasım’da Fukuoka’daki Kyushu Büyük Sumo Turnuvası’nın ödül merasiminde gelecek. Lakin asıl merakla beklenen turnuva ocak ayında Tokyo’daki Ryogoku Kokugikan’da düzenlenecek yeni yıl turnuvası. Çünkü Takaichi’nin beş selefi de bu turnuvada büyük kupayı şampiyona şahsen vermişti.

Fakat bu süreçte geçmişteki örnekler de gündeme getirildi. Hyogo Eyaleti’ne bağlı kentlerden Takarazuka’nın eski belediye başkanı Tomoko Nakagawa’nın, 2018’de bir tanıtım etkinliğinde sumo ringine girişi engellenmişti. Nakagawa, Takaichi’nin sporu ve ülkeyi daha ilerici bir istikamete yönlendirip yönlendirmeyeceğini görmek için umutla beklediğini “Kadınlar ve sumo ringi sıkıntısını toplumumuzdaki cinsiyet eşitsizliğine karşı daha geniş çabanın bir kesimi olarak görüyorum” diyerek tabir etmişti. 

Görev mühletini 2021’de tamamlayan Nakagawa, o gün kendisi için dohyo‘nun çabucak tabanında kurulan geçici bir kürsüde konuşmak zorunda kalmıştı. Nakagawa, ülkenin yeni başkanının sıkıntıyla direkt yüzleşmek yerine sıkıntıyı devretmeyi tercih edeceğinden şüphelendiğini lakin bu fırsatı kaçırmasının Takaichi için büyük bir yanılgı olacağını vurguladı.

‘DOĞRUDAN YÜZLEŞMELİ, KAÇMAMALI’

“Japonya’nın birinci bayan başbakanı olarak, bu meseleyle en başından itibaren direkt yüzleşmeli, kaçmamalı. Aksi takdirde, bayanlara yönelik ayrımcılıkla gayrete hakikaten kararlı olmadığı izlenimi verecek”diyen Nakagawa şu sözleri kullandı: 

Sumo ve bayanlar ortasındaki sıkıntı ile aranın farklı örnekleri de mevcut. Tartışma 1970’lerden bu yana birtakım örneklerle vakit zaman gündeme geliyor. 1978’de kendi yaş kümesinde lokal şampiyonluğa erişen 10 yaşındaki bir kız sumocunun ulusal finallere katılması JSA tarafından engellenmişti. Aynı JSA, 2018’de ülke genelindeki tanıtım aktifliklerine kız çocuklarının alınmamasını talep etmişti. Eski Japon Kabinesi Baş Sekreteri Mayumi Moriyama ve eski Osaka Valisi Fusae Ota’nın ödül vermek için dohyo‘ya çıkmaları engellenmişti. Hatta en büyük turnuvalara katılma hakkı veren ozeki düzeyindeki bir güreşçi olan Chiyotaikai’nin topuz kesme merasimine annesinin de katılabilmesi için Chiyotaikai dohyo‘dan inmek zorunda kalmıştı. JSA her seferinde birebir açıklamayı tekrarladı: “Amacımız sumonun klâsik kültürünü korumak.”

İLK YARDIMA BİLE MÜSAADE VERMEDİLER

Kuralın ciddiyetini gözler önüne seren bir diğer örnek daha mevcut. 2018’de dohyo’da gerçekleştirdiği konuşması sırasında kötüleşerek yere yığılan bir belediye liderine müdahale eden bayan hemşirelere dohyo’dan inmeleri söylendi. Bu olay ülke genelinde tartışmalara yol açarken CNN, BBC ve Reuters üzere kaynaklar olayı manşetlerine taşıdı. JSA başkanı olaydan ötürü özür dilemek zorunda kaldı.

Nakagawa o dönem verilen sözleri hatırlatırken “Sumonun, kamu faydasına çalışan bir vakıf tarafından yönetilmesi gerekirken, dernek büsbütün sorumsuz davranıyor. 2018’de bir komite oluşturup insanların fikirlerini dinleyip mevzuyu derinlemesine düşüneceklerine kelam vermiştiler, fakat bu kelam hiçbir vakit tutulmadı” dedi ve “Japonya’nın birinci bayan başbakanı artık vazifeye geldi, sumo derneğinin halkın karşısına çıkıp nelerin değişmesi gerektiğini önemli olarak düşünmesi gerekiyor. Bu anı kaçırırsak, hiçbir şey asla değişmeyecek” diye konuştu.