Osmanlı Sarayı’ndaki 149 yıllık sır aydınlandı. Profesör Erhan Afyoncu da yazdı

30 Mayıs 1876 tarihinde darbeyle tahtan indirilen Sultan Abdülaziz, 4 Haziran 1876 tarihinde meyyit bulundu.

Bu ortada Beşinci Murad, padişah oldu. Sultanın mevti halk ortasında büyük hüzün yarattı. Vefat başından beri kuşkular içeriyordu ve bu kuşkular nedeniyle, Serasker Hüseyin Avni Paşa, Abdülaziz’in vefatının esas sorumlusu olarak görüldü. Sultan Abdülaziz’in eşinin kardeşi Çerkes Hasan Bey, intikam için Hüseyin Avni Paşa’yı öldürdü.

İkinci Abdülhamid periyodunda de husus kapanmadı ve 1881 yılında Sultan Abdülaziz’in katilleri olduğu tez edilen bireyler yargılandı. Eski Sadrazam Midhat Paşa başta olmak üzere birçok kişi hatalı bulunup idam cezasına çarptırıldı.

Profesör İlber Ortaylı, bu kuşkulu vefata ait yargılamaları, şöyle aktarmıştı:

“Bir süre sonra Yıldız Sarayı’nda daha doğrusu parkında Çadır Köşkü denen yerde kurulan mahkemede padişahın katliyle suçlanan devlet adamları yargılandılar. Darbeyi yapanlar daha evvelden padişaha ve ailesine yapılan muameleden son derece müteessir olan ve Sultan Abdülaziz’in genç haremi Neşerek Kadınefendi’nin kardeşi olan Çerkes Hasan Bey, Serasker Hüseyin Avni Paşa’nın başkanlık ettiği toplantının yapıldığı odaya dalarak birtakım kıymetli kişiyi öldürdü.”

Sultan Abdülaziz’in vefatı yıllardır tartışılar bir husus. Bu vefata ait bir haberde, kızı Nazime Sultan’ın tanıklığı da gündeme getirildi ve haberde “Babasının iri yarı 8 adam tarafından sarayda yakalanıp yere yatırıldığını ve bileklerinin usturayla kesilerek öldürüldüğünü söyledi.” savı yer aldı.

Aynı habere nazaran, Prof. Dr İlber Ortaylı da olayın intihar olmadığı görüşündeydi. Ortaylı, şu iddiayı aktarmıştı:

“Padişahın intiharına da olayın nasıl geçtiğine dair Yıldız Mahkemesi’ndeki zabıtlara da inanmıyorum. Yıldız Mahkemesi’ndeki kayıtlar, zabıtlar hukuka ve yönteme uygun değildi. Mesela itiraf eden mabeyinci Fahri Bey’in tabiri ağır azap altında alınmış. Abdülaziz çok dindar bir kişiydi. Dindar bir adam mümkün değil intihar etmez. Sağ ve sol kolunu da bir makasla kesmiş olamaz. Orada kimi hatalı şahıslar var lakin kimilerinin hatalı olup olmadığı muhakkak değil. Olayı planlayan Hüseyin Avni Paşa’nın yakın dostu olan Mithat Paşa ortada kaydırılmış. Yoksa kendisi cinayete karışmış ya da planlamış değil, lakin o cuntanın adamı. Onun için onu da affetmeyip bitirdiler. Genç Osman olayında olduğu üzere hal edilen bir padişahın katlinden hanedan çok çekinir. Vakur bir padişahtı, gördüğü muameleye dayanamayıp intihar etti diyebilirler lakin olayın gerisinde bir tertip var. Bence padişahın öldürüldüğü çok açık.”

Ortaylı’nın da cinayet olduğunu savunduğu bu olayla ilgili yeni bir kitap, saraydaki sırrı aydınlatabilir. Tarihçilerin, olayı siyasi ve ekonomik şartlarla ve izah etmesine rağmen, yeni bilgiler, hanedan içinde değerli bir arbedenin bu cinayete taban yarattığını gösteriyor.

HANEDAN İÇİN ARBEDE CİNAYETE YER YARATTI

Profesör Erhan Afyoncu, bugünkü yazısında “Yeni yayınlanan Sultan Abdülaziz’in oğlu Halife Abdülmecid’in anılarına nazaran ise darbe, hanedan içindeki çekişmelerden ötürü meydana gelmiş ve padişah katledilmişti.” bilgisine yer verdi.

Afyoncu, Muharrir Murat Bardakçı’nın son Halife ile ilgili kitabı, “Halife Abdülmecid Efendi, Hatıralar” da bu olayın aydınlandığını düşünüyor.

Afyoncu, yazısında, kitaptan alıntılar yaparken, şu notları da paylaştı:

“Hatıralara nazaran sultanın tahtından indirilmesiyle neticelenen darbe, şöyle gelişmişti: “Sultan Abdülaziz, Mısır Hıdivi İsmail Paşa’nın uzun süre devam eden ısrarları üzerine yayınladığı bir fermanla hıdivlik makamının artık yalnızca İsmail Paşa’nın soyundan gelenlere ilişkin olmasını kararlaştırmıştı. Mısır hıdivliğine veraset yolunda yapılan bu kıymetli değişikliğin akabinde Osmanlı veraset sisteminde de değişikliğe gidileceği ve Sultan Abdülaziz’in akabinde tahta onun soyundan gelenlerin geçecekleri yolunda bir söylenti çıktı.

İsmail Paşa’nın annesi, Pertevniyal Valide Sultan’ın da veraset kurallarını torunu Yusuf İzzeddin Efendi lehine değiştirmek istediğini hissederek Pertevniyal Valide ile torunlarından birini, yani Sultan Abdülaziz’in büyük kızı Saliha Sultan’ı oğlu Hıdiv İsmail Paşa’nın Emirgân’daki yalısına davet etti. Davette hiç alışılmadık bir iş yapıldı ve Saliha Sultan ile İsmail Paşa’nın oğullarından İbrahim Paşa’nın nişanlandıkları duyuruldu.”

HANEDAN VERASET SİSTEMİNİN DEĞİŞMESİNDEN KORKTU

Alıntıya nazaran, hanedan padişahlığın farklı bir soya geçmesi ihtimalinden son derece rahatsızlık duydu ve aile üyeleri ortasında değerli hesaplar yapılmaya başlandı. Veraset sisteminin değişmesi hanedan da azı isimleri telaşlandırdığı ve Sultan’a karşı rahatsızlık doruğa ulaştı.

Afyoncu, bu noktada hanedan içinde artık yeni bağları ağının kurulmaya başlandığını da şöyle aktardı:

“Bu nişan daha sonra Sultan Abdülhamid tarafından iptal edilecekti ancak haberin akabinde veraset sisteminin değiştirilerek Yusuf İzzeddin Efendi’nin veliahdlığa getirileceği söylentilerinin ağırlaşması üzerine Veliahd Murad Efendi ile annesi Şevkefser Kadınefendi daha da telaşlandılar. Etraflarındakilerin de kışkırtması padişaha karşı hasımlıklarını daha da arttırdı. Serasker Hüseyin Avni Paşa ile temasa geçtiler. Ayrıyeten Şehzade Murad’ın tahta çıkması hâlinde Meşrutiyet’i ilân edeceği vaadi ile Midhat Paşa’yı da kendi yanlarına çektiler. Şevkefser Kadınefendi ise padişahın devrilmesini çabuklaştırabileceği fikriyle büyücüleri dolaşmaya başladı.”

HANEDAN İÇİ ARBEDE DARBEYE TABAN HAZIRLADI

“Devreye o sırada ikinci veliahd pozisyonunda olan ve Sultan Abdülaziz ile Murad Efendi taraftarlarının ortadan kalkmaları hâlinde tahtın kendisine geçeceğini düşünen Şehzade Abdülhamid girdi. Bütün eforu, gerginliğin kendisi lehine neticelenmesiydi ve hanedan içerisindeki bu çekişme, Hüseyin Avni Paşa’nın darbesine taban hazırladı. Valide Sultan ise, hal’ söylentilerinin ağırlaşması üzerine tehlikenin lakin veraset sisteminin değiştirilmesiyle bertaraf edileceğine inanmıştı ve devletin önde gelenlerini bu fikir etrafında birleştirmeye çalışıyordu. Bütün bu gelişmeler, Yusuf İzzeddin Efendi’de zati mevcut olan saltanat hevesini daha da arttırırken, Sultan Abdülaziz, oğlu Abdülmecid Efendi’nin sözüyle, birtakım alanlarda kifayetsiz kaldığı ve devlet adamlarından da yardım istemediği için zaaf gösterdi ve feci akıbetine mahzur olamadı.”

Kitaptaki teze nazaran Sultan, hanedan içindeki bu hengamelerin akabinde ateşlenen bir darbe teşebbüsü sonrası hayatını yitirdi. Anıların sahibi Abdülmecid Efendi’ye nazaran, “Sultan Abdülaziz harcanmış bir itimadın, Yusuf İzzeddin Efendi de bir hıyanetin kurbanı olmuşlar ve Yusuf İzzeddin Efendi babasına, padişahına, halifesine ve sonuçta vatanına ihanet etmiş, tarihe bir mücrim olarak geçmiştir.”

SULTANIN OĞLU HANEDANI SUÇLADI

Kitaptaki bir öteki not da şöyle:

“…Pederimin son dakika-i hayatına gelince, büyük bir yanlışlık var. Alışılmıştır ki, rivayete dayalı olan olaylar gerçek olamaz. Esasen bütün dünyaya bu elem verici olayı tertip edildiği surette bildirilmesiyle maalesef şimdi hakikat ortaya çıkamamıştır. Sevgili pederim hakan-ı mağfur Abdülâziz Han Hazretleri intihar etmemiştir, şehiddir. Ben bu felaketin korkusuz şahidiyim. Ömrümün son anına kadar yaralı kalbimden o acı hatıratı bütün hakikatle koruma edeceğim.”